Praktijkervaring: Westland
De gemeente Westland heeft op dit moment 7 geothermie initiatieven, waarvan de eerste in 2012 is gerealiseerd. Er wordt hard gewerkt aan de realisatie van Warmte Netwerk Westland. Met dit warmtenetwerk wil de gemeente een dekkend warmtenet realiseren om inwoners een aardgasvrij alternatief te bieden naast de all electric varianten.
De rol die de gemeente aanneemt is vooral verbindend en faciliterend. Vanaf de start heeft zij bijvoorbeeld samen met tuinbouwondernemers geologische onderzoeken laten uitvoeren om de potentie van de geothermie in de diepe ondergrond te verkennen.
Klik op ' Lees meer' voor het hele verhaal van Westland
In 2008 is gemeente Westland gestart met geothermie
Vanwege de hogere aardgasprijzen waren tuinders op zoek naar alternatieven voor aardgas. Geothermie leek een oplossing. De gemeente Westland hield zich toen ook al bezig met de energietransitie, CO2-reductie, de herstructurering en modernisering van het glastuinbouwareaal. Westland is een belangrijke greenportgemeente en glastuinbouw is de ruggengraat van de Westlandse economie. Vergroening van het glastuinbouwgebied is een belangrijke randvoorwaarde voor de toekomstbestendigheid van het glastuinbouwcluster.
Meten is weten
De gemeente heeft vanaf de start samen met tuinbouwondernemers geologische onderzoeken laten uitvoeren om de potentie van het geothermie aanbod in de diepe ondergrond te verkennen. Deze studies gaven inzicht in het geothermisch potentieel (waar en hoeveel). Deze inzichten waren aanleiding voor de gemeente om een opsporingsvergunning aan te vragen.
Opsporingsvergunning
In 2008 heeft de gemeente een opsporingsvergunning voor het gehele Westlandse grondgebied aangevraagd en verkregen. Dat was toen nog mogelijk. Tegenwoordig niet meer. Doel van de gemeente was om te zorgen dat de warmte in de ondergrond niet terecht zou komen bij een beperkt aantal ondernemers maar bij zo veel mogelijk eindgebruikers. Dat werd de gemeente in eerste instantie niet in dank afgenomen door de individuele initiatiefnemers. Het gaf de gemeente wel een positie om met initiatiefnemers samen te werken en de maatschappelijke doelstellingen te benadrukken. De gemeente droeg delen van de opsporingsvergunning over aan initiatiefnemers als zij een project wilden realiseren. Dat is uiteindelijk voor het gehele grondgebied gebeurd.
Westland Agenda
De Westland Agenda is in 2009 opgestart. Een initiatief van het bedrijfsleven en de gemeente om sterker uit de crisis te komen. Een van de projecten was de realisatie van het eerste geothermieproject in Westland. Met inleg van 1 M€ vanuit gemeente en 1 M€ vanuit de bank is vervolgens een tender gestart om initiatiefnemers van geothermieprojecten te stimuleren een eerste doublet te realiseren. Er is een projectgroep ingesteld met vertegenwoordigers uit (tuinbouw) bedrijfsleven en gemeente. Deze groep stelden een tenderregeling met inzet van revolverende middelen (2 M€) op. Zeven geothermie initiatieven maakten hier gebruik van, waarvan de eerste in 2012 is gerealiseerd.
Gemeente faciliteert met subsidie en garanties
Het organiseren van geothermieprojecten werd steeds duurder en omvangrijker. Van den Bosch realiseerde bijvoorbeeld een doublet voor ongeveer 7 M€ terwijl de kosten voor een gemiddeld Westlands project tegenwoordig al snel rond de 15-20 M€ liggen.
Voorbeeld: het Trias Westland project
Dit innovatieve project had als doel naar 4 km diepte te boren. Vanaf het begin waren HVC en JUVA en minstens 40 glastuinbouwbedrijven betrokken. Om het Trias project van de grond te krijgen heeft de gemeente Westland in 2015 een garantie verstrekt aan HVC zodat de financiering afgerond kon worden. Door de ervaringen van het Trias project hebben JUVA en HVC een nieuwe werkmaatschappij opgericht: Energie Transitie Partners (ETP). Gemeente Westland en provincie Zuid-Holland ondersteunden ETP met een substantiële subsidie. ETP zorgde voor:
- Oprichting geothermiecoöperaties in de verschillende gebieden van Westland.
- Voorbereidende werkzaamheden om nieuwe geothermiedoubletten te kunnen realiseren.
- Voorbereidende werkzaamheden om een Westland dekkend warmtenet te realiseren.
Warmte netwerk Westland: Om het potentieel aan geothermie zo goed mogelijk te benutten is een verdeling bovengronds gewenst. Het koppelen van doubletten om uitwisseling van warmte mogelijk te maken vergroot het afzetpotentieel. Bovendien wilde gemeente Westland altijd de gebouwde omgeving aansluiten op het warmtenet om inwoners die van het aardgas af willen een alternatief bieden naast de all electric varianten. In 2019 is een haalbaarheidsstudie naar Warmte Systeem Westland uitgevoerd waarin vraag, aanbod en mogelijke tracés zijn uitgewerkt.
Daarnaast heeft gemeente Westland een technische systeemstudie meegefinancierd om tijdig de juiste keuzes te kunnen maken. Zo zijn de warmteleidingen en hardware straks geschikt voor het beoogde toekomstplaatje. Inmiddels wordt hard gewerkt aan de realisatie van Warmte Netwerk Westland. Met aardwarmte Maasdijk maakte ze een sterke start. Overigens staat gemeente Westland indien nodig garant voor JUVA voor het project Maasdijk voor in te brengen risicodragend kapitaal.
De rol van gemeente Westland is vooral gericht op het verbinden en faciliteren
Verbinden door samen met (glastuinbouw) ondernemers en verbonden partijen (HVC en JUVA) initiatieven mogelijk te maken. Ondersteuning in de vorm van subsidies, in het uiterste geval verlenen van garanties. Gemeente Westland lobbyede samen met provincie Zuid-Holland en de stakeholders van Warmte netwerk Westland om subsidie voor de onrendabele top voor het aanleggen van koppelleidingen en over-gedimensioneerde leidingen. Dit deden ze bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Ze kregen een aanzienlijk subsidiebedrag (begroting Rijk 2021). Ook stelde Westland zelf een subsidieregeling open voor initiatiefnemers die een bijdrage leveren aan de totstandkoming van Warmte Systeem Westland. De subsidie is bestemd voor koppelleidingen. Daarnaast stelt Westland ambtelijke capaciteit beschikbaar om tracés en omgevingsvergunningaanvragen/ vergunningaanvragen op basis van de AVOI voor te bereiden en boorlocaties te onderzoeken. Dit gebeurt in zogenaamde werkateliers waarbij gekeken wordt of er meekoppelkansen zijn (riolering vervangen en aanleg warmtenetten bijvoorbeeld) en waarvoor overeenkomsten worden opgesteld voor de uitvoering van werkzaamheden (o.a. verkeersregelaars, vervanging wegdek). Alles om inwoners zo weinig mogelijk overlast te bezorgen tijdens de uitvoering van de werkzaamheden.
Communicatie over geothermie en concrete projecten
In het algemeen communiceert gemeente Westland over geothermie en het warmtenet in het kader van de energietransitie en publiceert zij besluiten volgens de Awb. De communicatie over concrete projecten naar burgers loopt via de initiatief nemende partijen. Zij organiseren bijvoorbeeld bewonersbijeenkomsten en gaan indien nodig bij buren of andere belanghebbenden op huisbezoek.
Rol gemeente Westland als behartiger van het algemene belang
Gemeente Westland signaleerde een aantal publieke belangen die het uitgangspunt vormen voor het handelingsperspectief voor de gemeente. Het betreft de volgende belangen:
- Betaalbaarheid: de gemeente maakt onderscheid tussen grootverbruikers (tuinbouw) en kleinverbruikers.
- Duurzaamheid.
- Beperken overlast in de buitenruimte.
- Potentiële warmte ontsluiten voor zo veel mogelijk eindgebruikers.
- Kaders voor toegang tot het warmtenet/ keuzevrijheid.
- Tempo bepaling van de uitrol.
- Realisatie van onafhankelijk beheerd warmtenet.
Rol gemeenten bij warmtenetten en geothermiedoubletten in glastuinclusters
De rol van de gemeente is hier beperkt, omdat de eerste warmtenetten en geothermiedoubletten in glastuinbouwclusters zijn gelegen en de glastuinbouwondernemers deze exploiteren. Het gaat in beginsel om een vrije markt. Gemeente moet wel altijd alert zijn dat er geen inbreuk wordt gepleegd op de Wet markt en overheid, mededingings- en aanbestedingsbeleid. De situatie wordt bovendien anders als er woonwijken worden aangesloten. Dat is bij enkele nieuwbouwwijken in Westland al het geval geweest. De contractering loopt dan via de projectontwikkelaars. Voor de bestaande gebouwde omgeving zijn de (in voorbereiding zijnde) Wet Collectieve Warmte en Warmte Transitie Visie leidend.
Tenslotte is gemeente Wetsland verantwoordelijk voor het behartigen van de belangen van bedrijven en inwoners bij het verstrekken van omgevingsvergunningen, winningsplannen, mijnbouwvergunningen in overeenstemming Mijnbouwwet en Wet Ruimtelijke Ordening. Hiertoe stemt gemeente Westland af met Omgevingsdienst en Veiligheidsregio.
Knelpunten
Veiligheid is geen knelpunt, maar een belangrijk onderwerp. Het Staatstoezicht op de Mijnen heeft in 2017 een rapport genaamd “de staat van de sector” gestuurd naar de minister. Het betrof een kritisch rapport waarin onder andere aandacht werd gevraagd voor milieu- en veiligheidsrisico’s. Ook werd door SodM gewezen op de achterstand op het gebied van de verleende winningsvergunningen. Deze achterstand is voor Westland inmiddels ingelopen. Bij de beoordeling van de winningsplannen vroeg de gemeente aandacht voor onder andere het beperken van milieuschade als gevolg van vermenging/ verontreiniging van zoet watervoerende lagen of oppervlaktewater met zout formatiewater.Met name de bebuizing van de oudere systemen baren zorgen. Meer informatie: industriestandaard duurzaam ontwerp.
Trillingen en boringen
De effecten van geothermie boringen zijn zo klein dat de effecten op de omgeving nauwelijks meetbaar zijn. Dit blijkt uit verschillende rapporten. Ook omdat er geen geothermieboringen plaatsvinden in de buurt van water-win locaties heeft gemeente Westland geen zorgen over mogelijke problemen ten aanzien van de drinkwatervoorziening.
Financiën zijn een continue aandachtspunt voor geothermie
Het gaat om kapitaalintensieve, risicovolle projecten met vooral grote voorinvesteringen. Warmteafzet moet aan het begin van het project voor de gehele projectperiode vastgelegd worden. Dat is een moeilijk proces en de reden dat geothermie in Westland zo’n grote vlucht heeft genomen is vanwege de hoge warmte afzetgraad van het tuinbouwcluster. In de gemeente Westland zijn inmiddels goede, aantoonbare ervaringen zodat financiers goed vertrouwen hebben in de Westlandse projecten. Naarmate het warmtenet groeit wordt daarnaast ook de afzetgarantie groter.
Praktijkervaring: Delft
In 2050 wil Delft 100% energieneutraal zijn. De gemeente heeft al sinds 2013 een energiebeleid. Ook het idee om naar geothermie te boren bestaat al lang. Toen de energietransitie belangrijker begon te worden, werd geothermie actueler en haalbaarder.
De gemeente Delft neemt de regie op de warmtetransitie en de aanleg van een warmtenet (in samenwerking met de woningbouwcorporaties). Ook creëert zij de voorwaarden waarop dit gebeurt, om de belangen van inwoners te beschermen en te zorgen voor een goed proces.
Klik op ' Lees meer' voor het hele verhaal van Delft
Het project Geothermie Delft
Onder de naam Geothermie Delft leggen de TU Delft, Aardyn, Energie Beheer Nederland (EBN) en Shell een bron aan op het terrein van de universiteit. Het project is gekoppeld aan een groot onderzoeksprogramma naar het veilig en verantwoord opschalen van geothermie in de gebouwde omgeving. De boring wordt goed gemonitord. Dit gebeurt met 3 seismische meetstations in de omgeving.
Eind 2023 zal de geothermische bron de gebouwen op de campus van duurzame warmte voorzien. Vanaf 2024 zal dit uitgebreid worden naar de wijken Voorhof en Buitenhof waar een warmtenet in ontwikkeling is. Dit warmtenet wordt in eerste instantie gevoed met de warmte van het geothermie project, maar zal in de toekomst mogelijk ook restwarmte van de Rotterdamse Haven krijgen.
Vanaf het begin omarmde en ondersteunde gemeente Delft het geothermieproject. De gemeente droeg uit dat geothermie een belangrijke, lokale energiebron is voor het verwarmen van gebouwen. De gemeente was hierin transparant over haar eigen positie.
De gemeente neemt in dit project twee rollen aan
De gemeente Delft is enthousiast over het geothermieproject, maar is zelf geen deelnemer. In de communicatie naar initiatiefnemers en inwoners maakt de gemeente haar rol duidelijk:
- Het mogelijk maken, ontwikkelen en versnellen van de energietransitie. Regie hebben op de warmtetransitie en op de aanleg van een robuust warmtenet (in samenwerking met de woningbouwcorporaties);
- Het creëren van de voorwaarden waarop dit gebeurt, het beschermen van de belangen van inwoners (rond natuur, milieu en veiligheid) en het in goede banen leiden van het proces.
Voorbeeld hoe de gemeente haar rol inneemt
Op het bestemmingsplan voor de geothermieboring was een forse zienswijze ingediend. Veel punten in de zienswijze lagen buiten het formele kader van het bestemmingsplan. Als belangenbehartiger heeft de gemeente dit proactief doorgezet en bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) ingebracht. De boodschap die de gemeente mee gaf was: “Let op. Dit zijn de punten waar inwoners zich zorgen over maken. Houd er in het winningsplan en in de -vergunning rekening mee en zorg dat ze goed aan bod komen.”
Aandacht voor een goed procesverloop en een integrale communicatie
Delft werkte een participatieaanpak uit: Delfts Doen. De gemeente past dit ook toe op eigen projecten en planvorming (zoals de transitievisie warmte). Delfts Doen zorgt er onder andere voor dat een ontwikkelaar de omgeving zo vroeg mogelijk betrekt. Zo kan rekening gehouden worden met alle input van inwoners.
De gemeente coördineert de communicatie over de energietransitie
Hierin is de gemeente erg duidelijk: de energietransitie is één verhaal. Geothermie, het warmtenet en WarmtelinQ staan niet los van elkaar. Marktpartijen mogen daarom niet met verschillende verhalen de stad ingaan.
Een goed doordacht plan is nodig voor Geothermie
Het consortium Geothermie Delft nam hierin het voortouw. Zij zorgde er ook voor dat het traject de juiste insteek had en vertelden het verhaal vanuit hun expertise. De gemeente trok nauw met hen op. Er was altijd goede afstemming:
- Voordat Geothermie Delft iets naar buiten bracht, keek de gemeente mee en stemde ermee in.
- Ook de lange bestemmingsplanprocedure ging in goed overleg met de operator.
Onderzoek en bedrijfsleven komen samen
Het idee om het warmtenet van de campus te voeden met geothermie ontstond bij de TU Delft. Zij heeft een faculteit Mijnbouw en is bekend met het fenomeen van geothermie.
Bovendien is de ondergrond van Zuid-Holland heel goed in kaart gebracht. De bodem is geschikt voor geothermie en er is veel warmte in de regio. Daarnaast wordt het al toegepast in de glastuinbouw en in Den Haag. Delft ziet het ook als een goede mogelijkheid in de energietransitie, een logische stap
Wees als gemeente goed voorbereid op geothermie
Dit, benadrukt gemeente Delft, is belangrijk evenals het bredere plaatje voor ogen hebben. Tip is lid te worden van Geothermie Nederland. Zij organiseren kennisbijeenkomsten en helpen bij vragen tussendoor.
Knelpunten
- Geothermie is kapitaalintensief in vergelijking met andere energiebronnen;
- Aanvragen van marktpartijen. Zorg dat je niet verrast wordt, dit voorkom je door:
- Je vroeg voor te bereiden;
- Het bredere plaatje voor ogen te hebben;
- Tijd en ruimte vrij te hebben voor geothermie;
- Genoeg middelen en geld te hebben;
- Afdeling communicatie op tijd te betrekken;
- Vergunningverlening is complex en niet transparant voor inwoners;
- Kip-ei-verhaal in business case: geothermie <-> warmtenet (geeft wel het belang van de gemeente aan);
- Het onderling verdelen van regionale warmtebronnen, en hierover afspraken maken.
Praktijkervaring: Den Haag
Den Haag wordt een klimaat neutrale stad. In 2008 was Den Haag de eerste Nederlandse gemeente die initiatief nam om een woonwijk te verwarmen met geothermie. De Haagse bodem is stabiel en heeft een potentieel aan geothermie. De ondergrond is erg geschikt en in de regio is er ook veel ervaring met olie en gaswinning.
De geothermiecentrale aan de Leyweg is sinds eind 2021 operationeel. Het is hiermee de eerste binnenstedelijke geothermiebron. Het bedrijf Haagse Aardwarmte ontwikkelt en exploiteert de bron en levert via het warmtenet van Eneco warmte aan 2.000 woningen in Den Haag Zuidwest. Er is ruimte voor verdere groei tot zo’n 4.000 woningen.
De gemeente onderzoekt op nog drie andere plekken in de stad om mogelijk nog 3 geothermiebronnen te realiseren. Uiteindelijk zou geothermie aan 8.000 woningequivalenten warmte kunnen leveren.
Klik op ' Lees meer' voor het hele verhaal van Den Haag
In 2008 startte het project om Den Haag Zuidwest van geothermie te voorzien
Dit deed de gemeente in samenwerking met drie woningbouwcorporaties en twee energiemaatschappijen. De woningbouwcrisis leidde tot een tekort aan afzetmogelijkheden voor geothermie en had het faillissement van het eerste geothermieproject tot gevolg. In 2016 maakt het initiatief een herstart onder de naam “Haagse Aardwarmte Leyweg” (HAL). Het initiatief hiervoor kwam uit de markt, maar ook vanuit de gemeente (politiek) kwam aandacht voor geothermie, met een rol voor geothermie in het Stedelijk Energieplan en de transitievisie warmte. Het Stedelijk Energieplan is de basis voor hoe en wanneer Den Haag overgaat op schone energie. Het geeft een overzicht van alle bronnen en warmtenetten in de stad, de uitgangspunten en randvoorwaarden voor de uitvoering. Den Haag kiest hierin voor lokale bronnen en bestaande technieken. Dat zijn duurzame elektriciteit, geothermie, aquathermie en restwarmte. HAL is een samenwerking tussen de gemeente, Hydreco (tegenwoordig Aardyn), Perpetuum Energy en het Energiefonds Den Haag. De financiering van het project Leyweg is naast private investeringen en de landelijke subsidie (SDE) rondgekomen door een bijdrage uit het revolvervende Energiefonds.
Ervaring PAW - Aardgasvrij Bouwlust/Vrederust
Het vinden van een geschikte boorlocatie
Het is een uitdaging om in de gebouwde omgeving een geschikte boorlocatie te vinden. Dit komt omdat de bovengrondse ruimte schaars is. Het opbouwen en opruimen van de boorinstallatie heeft veel ruimte nodig, namelijk meer dan een voetbalveld. Deze oppervlakte moet voor een lange tijd gereserveerd blijven. Tijdens de winningsfase nemen het ketelhuis (waarin zich de pompinstallatie en warmtewisselaar bevinden), en de kelderput (die zorgt voor een stevige basis voor de boring) slechts de helft van dit voetbalveld in waardoor er kansen liggen voor dubbelgebruik. Den Haag zet de grond in voor parkeerplekken of wateropslag.
Meer begrip creëren bij omwonenden
Het koppelen van de bron aan het warmtenet en het gereedmaken van het ketelhuis duren 3 tot 4 maanden. Tijdens deze bouwfase nodigde de projectleider van Haagse Aardwarmte de buurt uit voor een rondleiding. Omwonenden konden achter de geluidswal van containers komen kijken. Door het zien van de installatie en de werkzaamheden, de uitleg over geothermie en hoe de veiligheid gewaarborgd wordt creëerde dit “kijkje achter de schermen” begrip bij bewoners.
In het winningsplan van HAL is een monitoringssysteem opgenomen. Dit systeem stelt eventuele trillingen vast en kan de werkzaamheden dan stilzetten. Het waarborgt de veiligheid voor de omgeving. Daarnaast heeft het KNMI met een bijdrage van de gemeente Den Haag een seismisch meetpunt opgericht. Dit meetpunt levert openbare gegevens om heel Den Haag te monitoren.
Heldere communicatie en samenwerking is belangrijk
Samen met alle bewoners, ondernemers en bewonersinitiatieven werkt de gemeente aan een klimaat neutrale stad. De overgang naar schone energie is een grote opgave waar straks iedereen mee te maken krijgt. Het is dus belangrijk dat de gemeente hier zo goed en zo helder mogelijk over communiceert.
De gemeente had wekelijks overleg met de stakeholders voor:
- Het maken van afspraken over rollen en verantwoordelijkheden.
- Gezamenlijk werken aan oplossingen en actief hobbels wegnemen.
- Afstemmen van de verschillende doorlooptijden.
- Het beheren en delen van kennis.
Ook organiseerde de gemeente (vanuit het college) een technische werkbespreking voor de raadscommissie Leefomgeving waar ook Staatstoezicht op de Mijnen, het ministerie van EZK, TNO en HAL voor werden uitgenodigd.
Maak duidelijk afspraken met de warmteleverancier
Leg in ieder geval afspraken over de volgende punten in een contract vast:
- De zekerheid van de levering.
- Het beperken van risico’s.
- Het uitbreiden van warmtenetten naar bestaande woningen.
- En die geschikt maken voor de geothermiebron (installaties instellen op 70°C).
Een geothermiecentrale kent een opstart- en inregelfase. Bovendien is de warmtevraag vanuit de gebouwde omgeving erg seizoensgebonden. Dit kan schuren met de businesscase en de optimale inzet van geothermie. Mogelijk kunnen warmtenetten in (semi)publiek eigendom leiden tot goedkopere financiering en ook tot een versnelde uitrol van geothermie.
Knelpunten
- Het vinden van een geschikte locatie (in de schaarse ruimte, rekening houdend met het opbouwen/ opruimen van de installatie, en ten opzichte van de gebouwde omgeving, voldoende warmtevraag inclusief veiligheids- en geluidscontouren voor woning bestaand/ nieuw).
- Lange trajecten van vergunningen.
- Procedures botsen met termijnen van SDE-subsidie. Het zijn niet dezelfde doorlooptijden.
- Financiering:
- Geothermie is duur in vergelijking met andere energiebronnen.
- Een businesscase rondkrijgen is lastig in gebouwde omgeving. Het vollooprisico maakt of breekt de businesscase van het warmtenet.
- Seizoensgebonden vraag vanuit de gebouwde omgeving, ten opzichte van optimale inzet van geothermie.
Praktijkervaring: Nieuwegein en Utrecht
Nieuwegein heeft de ambitie om in 2040 energieneutraal te zijn. Ook de stadsverwarming waar ongeveer de helft van de woningen op is aangesloten wordt 100% aardgasvrij. Nieuwegein deelt dit warmtenet met de gemeente Utrecht.
Het college én de raad van gemeente Nieuwegein zien geothermie als een mogelijke en realistische optie om de stadsverwarming te verduurzamen. “Warmtebron Utrecht” verkende onder het onderzoeksproject LEAN de mogelijkheden van geothermie als duurzame warmtebron. Dit samenwerkingsverband zag na een intensief proces af van de proefboring in Nieuwegein.
Het initiatief van LEAN was een aanleiding voor het opstellen van het Afwegingskader Aardwarmte Nieuwegein. Met dit kader kan de gemeente locaties voor geothermiewinning beoordelen op criteria als veiligheid, maatschappelijke aanvaarbaarheid en duurzaamheid. Een locatie die een initiatiefnemer voordraagt, kan zo zorgvuldig worden getoetst op geschiktheid.
De gemeente Nieuwegein ziet haar rol als belangrijke belangenbehartiger van inwoners. Zij vindt het haar verantwoordelijkheid om de belangen van inwoners goed te borgen.
Klik op ' Lees meer' voor het hele verhaal van Nieuwegein en Utrecht
Het afwegingskader geeft belangrijke handvatten
Deze handvatten helpen de gemeenteraad, de inwoners van Nieuwegein en het college om met elkaar te toetsen hoe de winning van geothermie duurzaam en veilig kan plaatsvinden. Voor de omgeving is het bijvoorbeeld belangrijk om te weten hoe de veiligheid gewaarborgd wordt en of er een schadeprotocol is.
De daadwerkelijke keuze voor het verkennen en zo mogelijk benutten van een geothermiebron op een locatie in Nieuwegein, moet dus zorgvuldig gemaakt worden. Zorgvuldigheid gaat altijd voor snelheid. Het afwegingskader heeft zes thema’s die een onderlinge samenhang hebben. Het kader werkt concrete criteria uit, waarbij één of meer meetbare indicatoren horen. Deze bieden (publiekrechtelijke en privaatrechtelijke) mogelijkheden om regie te voeren en om aanvullende voorwaarden te stellen. Het is vooral een leidraad om zorgvuldig en transparant het gesprek te voeren. Dit gesprek gaat over de afwegingen die gemaakt worden voordat er besloten kan worden om geothermie te winnen.
Een zorgvuldig participatiebeleid vanaf de start
Dit is een voorwaarde die de gemeente Nieuwegein aan de initiatiefnemer stelt. Vanaf het moment dat een initiatiefnemer een mijnbouwvergunning aanvraagt moet de initiatiefnemer dus inwoners en stakeholders betrekken.
Slechte communicatie en een slechte start van het proces kunnen het vertrouwen van inwoners schaden. Inwoners kunnen zorgen hebben en angst voor schade aan huizen. De omgeving kan zich verzetten tegen het initiatief.
Maak daarom duidelijk waar het initiatief precies over gaat. Een (proef) boring geeft vaak onzekerheid. Wat is het doel van de boring? Welke gevolgen heeft het? Betekent een positieve uitkomst dat het project wordt doorgezet? Wees open en eerlijk over de risico’s. Wat betekent een laag risico? Hoe realistisch is dat? Hoe verhoudt zich dat tot andere risico’s?
De meerwaarde van een procesbegeleider
Initiatiefnemers werken projectmatig, hebben een andere insteek en hanteren een eigen tijdlijn (ook vanwege subsidietermijnen). Ze verzamelen informatie, doen studies en verdere haalbaarheidsonderzoeken, en brengen kansen in kaart. Locaties vallen af, of blijven juist over. Het is niet altijd duidelijk waarom. Wat zijn nou de afwegingen geweest?
Nieuwegein ziet daarom de meerwaarde van een procesbegeleider die binnen de driehoek tussen initiatiefnemer, overheid en inwoners (en andere belanghebbenden) opereert. Een professional die bouwt aan vertrouwen en werkt aan een gezamenlijke taal.
De invloed van een gemeente bij geothermieproject
Het bevoegd gezag voor een geothermieproject is het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK). De nadruk van de gemeentelijke invloed ligt in de eerste fases van een project (het initiatief nemen en verkennen). Met het Afwegingskader Aardwarmte Nieuwegein zijn in het proces momenten ingebouwd. Zo besluit de gemeenteraad over de intentie- en samenwerkingsovereenkomst met afspraken met de initiatiefnemer.
Geothermie is voor veel gemeenten nieuw, en kan de organisatie ook overvallen. Het goed oppakken vergt ambtelijke capaciteit en doet een beroep op kennis die de gemeente niet altijd heeft. Het levert gaandeweg nieuwe inzichten op, ook voor de initiatiefnemers. Met het afwegingskader heeft Nieuwegein nu beleid voor een heldere positie van en rolneming door de gemeente.
Utrecht
Utrecht wil zo snel mogelijk klimaatneutraal zijn. In de transitievisie warmte staat dat geothermie in de toekomst een belangrijke bijdrage kan leveren aan het verduurzamen van de energievoorziening. Er zijn alleen nog veel onzekere factoren. “Stel dat (ultra) diepe geothermie in Utrecht op een verantwoorde manier grootschalig inzetbaar is, dan beïnvloedt dat sterk de aantrekkelijkheid en bruikbaarheid van het Utrechtse warmtenet.”
Gemeente Utrecht ondersteunt onderzoeken naar het potentieel van diepere aardlagen voor geothermie. Zo kan de gemeente Utrecht ook de potentie van meer geothermieputten op dezelfde lijn inschatten.
Onderzoek naar haalbare locaties
Onderzoeksproject LEAN verkende de mogelijkheden van geothermie voor de provincie Utrecht in een bredere opzet. Zo bestudeerde ze oude data over de bodem opnieuw en brachten ze in kaart welke plaatsen worden uitgesloten vanwege drinkwaterwinning. Deze informatie is gebruikt om vanuit een aantal criteria samen met de gemeenten en de provincie locaties in kaart te brengen.
Een haalbaarheidsonderzoek keek naar twintig potentiële locaties in Nieuwegein en Utrecht-Zuid. Het onderzocht de aanwezigheid van archeologie, flora en fauna en eventuele bestaande verontreiniging in de bodem. Ook de inpasbaarheid in de omgeving, kabels en leidingen onder en boven de grond, de mogelijkheid om grond te kopen of pachten en natuurlijk de afstand tot het warmtenet.
Vijf locaties werden aangemerkt als ‘meest haalbaar’
Deze zijn vervolgens nader onderzocht op onder andere milieu- en omgevingseffecten. Het consortium onder de naam “Warmtebron Utrecht” wees eind 2020 Hoek Zuidstede in Nieuwegein aan als voorkeurslocatie. Op basis van studie, de businesscase en andere wegingscriteria. Ondertussen heeft Warmtebron Utrecht hiervan af gezien.
Het project Goud, Geothermie Oost-Utrecht Duurzaam
Hier onderzocht een aantal partijen of geothermie in de vorm van ultradiepe geothermie (UDG) mogelijkheden biedt om gebouwen in Oost-Utrecht te voorzien van duurzame energie. Dit is gestopt. Op basis van seismisch onderzoek zijn er namelijk onvoldoende zekerheden over de aanwezigheid van winbare warmte voor het verder ontwikkelen van ultradiepe geothermie.
Het consortium onder de naam “Warmtebron Utrecht” gaat verder met haar onderzoek naar geothermie in Utrecht-Oost. Ook voert Energie Beheer Nederland een proefboring uit ten oosten van de stad Utrecht in 2023 of 2024.
Gemeente Utrecht deelt samen met Nieuwegein een warmtenet
Als een geothermieproject concreter wordt, zal de omgeving vroegtijdig worden betrokken. Utrecht neemt de geleerde lessen uit Nieuwegein hierin mee. In het rapport van ICO lees je meer hierover. Of geothermie verantwoord en grootschalig in Utrecht inzetbaar is, is op dit moment nog onduidelijk.
Knelpunten
- Beperkte data en kennis van de ondergrond.
- Het vinden van een geschikte locatiekansrijke locaties:
- Dicht bij het warmtenet, het warmte-overdrachtsstation (WOS).
- Het boren van een put heeft een voetbalveld aan ruimte nodig.
- Geothermie is kapitaalintensief in vergelijking met andere energiebronnen. Denk aan de relatief hoge ontwikkelingskosten van een geothermiebron (in verhouding tot bijvoorbeeld industriële restwarmte).
- Geen invloed op investeringen/ de markt.
- Zorgen van inwoners, angst voor schade, omgeving in opstand:
- Aspecten (of waarborgen) rond veiligheid, kosten voor inwoners, een schadeprotocol.
- Algemeen wantrouwen (ook vanwege Groningen).
- Processen en besluitvorming:
- Werken vanuit verschillende kaders (zoals de termijnen voor subsidies).
- Positie en capaciteit van de gemeentelijke organisatie.