Bij een geothermieproject is de samenwerking met je omgeving belangrijk
Bedrijven en burgerinitiatieven zijn voor jou als gemeente belangrijke belanghebbenden. Het gaat bijna altijd om een samenwerking tussen drie groepen belanghebbenden:
- De (lokale) overheid die het algemeen belang bewaakt en toetst of een geothermieproject past binnen de beleidskaders die je als gemeente onder andere in de transitievisie warmte vastlegde.
- Eén of meer (private of publieke) bedrijven zijn betrokken die het aardwarmteproject willen ontwikkelen en realiseren, vaak in combinatie met de aanleg van een warmtenet.
- Ook is samenwerking met burgerinitiatieven belangrijk. Zij zijn de stem van (een deel van) de lokale samenleving. Het kan hierbij bijvoorbeeld gaan om energiecoöperaties, wijkorganisaties, bewonersgroepen etc.
Hoe vertegenwoordigers van deze drie groepen met elkaar samenwerken, wordt meestal vastgelegd in een intentie- of samenwerkingsovereenkomst. Belangrijk is dat de samenwerking wordt ingericht op basis van gelijkwaardigheid. Elke partij in de samenwerkingsrelatie heeft ook eigen verantwoordelijkheden, taken en rollen. Je neemt dus samen de verantwoordelijkheid voor het aardwarmteproject.
Tips voor een gelijkwaardige samenwerking
Hieronder vind je een aantal tips om te zorgen voor wederzijds vertrouwen en soepele samenwerkingsrelaties:
- Leg afspraken over de samenwerking vast in een intentie- en/of samenwerkingsovereenkomst.
- Zorg voor een goede overlegstructuur, bijvoorbeeld:
- Een bestuurlijk overleg dat besluiten neemt.
- Een projectgroep die besluiten voorbereidt en regie voert over de uitvoering.
- Werkgroepen die onderdelen van het project voorbereiden (zoals een werkgroep locatiekeuze of een werkgroep participatie & communicatie).
- Communiceer open en transparant over hoe de overlegstructuur er uitziet.
- Zorg dat inwoners goed vertegenwoordigd worden. Bijvoorbeeld door ze te betrekken bij een klankbordgroep, adviesgroep of het omgevingsoverleg.
- Stel als het nodig is een onafhankelijke publieksregisseur aan. Deze regisseur kan weerstanden in de samenwerking tussen de drie partijen voorkomen en onderling vertrouwen bevorderen.
- Zorg voor een heldere, eenduidige communicatieboodschap waarin de belangen (en de verschillen hierin) van iedereen voldoende aandacht krijgt.
- Zorg ervoor dat informatie over (genomen besluiten over) het geothermieproject op een openbare plek is terug te vinden.
Lokale overheid - markt/operator
Hieronder vind je een aantal tips hoe de lokale overheid een balans kan vinden tussen de vrije markt en het bewaken van de belangen van de lokale samenleving:
- Heb als gemeente kennis van de leidraad en gedragscode omgevingsbetrokkenheid van GNL, zodat hierover met de operator gecommuniceerd kan worden. En indien nodig ook gecontroleerd kan worden of deze nageleefd wordt.
- Vraag als gemeente aan de operator of zij een omgevingsoverleg inrichten. Zij stellen dan samen met de bewoners een participatieplan op. Een participatieplan en de uitvoering ervan kan onderdeel uitmaken van het Toetsingskader.
- Als gemeente kan je aanvullende voorwaarden stellen op het terrein van bijvoorbeeld locatiekeuze, participatie/communicatie, ruimtelijke inpassing, veiligheid en duurzaamheid.
- Zorg ervoor dat de operator antwoorden op vragen van inwoners gereed heeft op het moment dat je gaat communiceren over het geothermieproject. Denk hierbij voornamelijk aan antwoorden op de zorgen van inwoners, zoals:
- duurzaamheid
- betaalbaarheid
- veiligheid
- schade(afhandeling)
- bijvoorbeeld: hoe wordt schade afgehandeld? Wie is daarvoor verantwoordelijk? Bij wie ligt de bewijslast? Heeft de operator de financiële middelen om schade af te handelen?
Lokale overheid - lokale samenleving
Communiceer in een vroeg stadium over de warmtetransitie in jouw gemeente en de mogelijke rol van geothermie hierin. Neem hier een duidelijk standpunt in. Dit vergroot het vertrouwen van bewoners en lokale bedrijven. Wanneer een initiatief zich aandient besteed je aandacht aan:
- De manier waarop het geothermieproject (wel of niet) bijdraagt aan de energiedoelen van de gemeente (zoals vastgelegd in de transitievisie warmte).
- De manier waarop de gemeente regie voert en de vinger aan de pols houdt, de voorwaarden die zij daarbij aan de operator stelt en de wijze waarop de gemeente gaat toetsen of aan die voorwaarden is/wordt voldaan.
- De beïnvloedingsruimte die bewoners hebben en de verwachtingen die zij van het ontwikkelings- en realisatieproces mogen hebben. Kortom: hoe ziet de participatie eruit?
- Het creëren van maatschappelijk draagvlak.
Zorg voor een gedeeld publiek belang
Hieronder vind je een aantal tips hoe de lokale overheid individuele belangen om kan vormen tot een gedeeld publiek belang:
- Doe onderzoek naar:
- De belangen, informatiebehoeften, vragen, wensen en zorgen van bewoners.
- Hoe bewoners kunnen en willen worden geïnformeerd en betrokken.
- Laat afspraken hierover tussen operator, bewoners en gemeente vastleggen in een participatieplan (dat onderdeel kan zijn van het toetsingskader).
- De participatiewijzer geeft handvatten hoe je deze informatie kunt verkrijgen.
Tips voor het creëren van maatschappelijk draagvlak
Hieronder vind je een aantal tips voor het creëren van maatschappelijk draagvlak:
- Neem een actieve opstelling aan. Dit doe je door regie te voeren over de (maatschappelijke) realisatie van het project, te faciliteren, maar ook voorwaarden te stellen aan de initiatiefnemer en deze te toetsen.
- Betrek mensen op tijd en niet pas wanneer veel keuzes al zijn gemaakt. Wat tijdig is, is niet altijd makkelijk om vast te stellen en is in elk proces anders.
- Wees helder over participatie. Inwoners kunnen en mogen niet overal over meedenken. Er zijn altijd zaken die niet (meer) ter discussie staan (bijvoorbeeld de keuze voor een warmtenet).
- Neem zorgen, wensen en behoeften van mensen serieus. Laat ze zo veel mogelijk meewegen in de besluitvorming. Communiceer hier duidelijk over.
- Controleer of het beeld dat door de actief betrokken inwoners geschetst wordt representatief is voor de hele buurt.
- Informeer inwoners op verschillende manieren. Zorg er ook voor dat inwoners op verschillende manieren vragen kunnen stellen en participeren. Gebruik hierbij methodieken die participatie makkelijker maken.
Voorbeelden van manieren van informeren
Hieronder vind je een aantal voorbeelden hoe je inwoners informeert en betrekt:
- Bij een inwonersavond wordt informatie makkelijk met een grote groep gedeeld. Let daarbij op dat het sentiment van (enkele) inwoners de interactie kan beïnvloeden. Andere inwoners kunnen hierdoor terughoudend zijn om zich in het openbaar uit te spreken.
- Een inloopavond is interactief, inwoners worden in klein gezelschap of individueel langs verschillende thema’s geleid waar zij vragen kunnen stellen. Vul dit bijvoorbeeld aan met een vragen brievenbus waarbij de bewoner garantie krijgt dat zijn vraag beantwoord wordt.
- Webinars zijn laagdrempelig en bereiken vaak een grote groep mensen. Vooral mensen die weinig tijd hebben (bijvoorbeeld met kleine kinderen) of moeilijk van huis kunnen. Let hierbij op dat je niet de groep mensen bereikt die minder goed met internet overweg kunnen.
- Keukentafelgesprekken worden voornamelijk gevoerd met inwoners in de directe omgeving van een toekomstig geothermieproject. Dit zijn gesprekken die de operator met de bewoner voert. De gemeente kan hiervoor opdracht geven in het participatieplan.
Een goede website met FAQ’s wordt het beste samen met de initiatiefnemer opgezet. Zorg ook voor een lijst met mogelijk vragen en dat de antwoorden op deze vragen geformuleerd en onderling afgestemd zijn. Bepaal ook wie welke vragen beantwoordt.
Toetsingskader
Een toetsingskader of afwegingkader beschrijft op hoofdlijnen op welke punten (de voortgang van) het project wordt getoetst. Zo neem je in de ontwikkelings- en realisatiefase de gemeenteraad en lokale samenleving goed mee. Je zorgt hiermee voor een voorspelbaar en controleerbaar proces. Dit creëert rust en stelt de gemeenteraad in staat om gedurende het ontwikkelings- en realisatieproces te controleren of volgens het toetsingskader is gehandeld. Logische aanknopingspunten voor zo’n toetsingskader zijn bijvoorbeeld:
- Welke processtappen/mijlpalen en beslismomenten bestaan er in de ontwikkelings- en realisatiefase van het project en wie heeft welke rol/verantwoordelijkheid?
- Past het project binnen de beleidskaders van de transitievisie warmte?
- Wordt de lokale samenleving voldoende geïnformeerd en betrokken en kunnen zij hun vragen, zorgen en wensen voldoende uitspreken? Is er een Omgevingsoverleg en zijn afspraken vastgelegd in een participatieplan?
- Is er een veiligheidsplan?